Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια εκθετική αύξηση των Hackathons σε όλον τον κόσμο, και φυσικά η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση από αυτή την τάση. Τί είναι όμως τα Hackathons, πώς ξεκίνησαν, πώς διαμορφώθηκαν στον άξονα του χρόνου και πού δείχνουν να οδεύουν;
Η λέξη Hackathon αποτελεί ένα νεολογισμό που προέρχεται από τις λέξεις Hack + Marathon (Μαραθώνιος), με τη λέξη "Hack" να έχει την έννοια του "διερευνητικού προγραμματισμού" και όχι της παράνομης διαδικτυακής δραστηριότητας, όπως έχει επικρατήσει σήμερα. Το Hackathon ή hack day ή hackfest αναφέρεται σε μια εκδήλωση διάρκειας συνήθως 24-48 ωρών κατά την οποία συναντιώνται προγραμματιστές και γενικότερα άνθρωποι που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο ανήκουν στον τομέα της πληροφορικής και των τηλεποικινωνιών (ΤΠΕ) και συνεργάζονται στο σχεδιασμό και την υλοποίηση πρωτότυπων ιδεών. Οι ιδέες αυτές μπορούν να κινούνται προς κάποια συγκεκριμένη κατεύθυνση που ορίζεται από τους διοργανωτές, από τη δημιουργία παιχνιδιών μέχρι τη ρομποτική και από την υγεία μέχρι το περιβάλλον και τη βελτίωση της καθημερινότητάς μας στην πόλη. Σε άλλες περιπτώσεις μπορεί ο στόχος του Hackathon καθεαυτός να είναι η δημιουργία καινοτόμων εφαρμογών που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν επιχειρηματικά. Μπορεί, επίσης, ένα Hackathon να περιστρέφεται γύρω από κάποια συγκεκριμένη τεχνολογία, γλώσσα προγραμματισμού, Framework, Λειτουργικό Σύστημα, API κλπ, ή ακόμα και να διοργανώνεται από κάποια εταιρία για τη βελτίωση των προϊόντων της - άλλωστε Hackathons διοργανώνουν κατά καιρούς και μεγάλες εταιρίες όπως η Microsoft, το Facebook ή παλαιότερα η Yahoo! κ.α. Το κουμπί "Like" όπως και το Chat του Facebook αποτελούν αντιπροσωπευτικά παραδείγματα των αποτελεσμάτων ενός "εσωτερικού" Hackathon μιας εταιρίας.
Η ιδέα του "να μαζευτούμε και να φτιάξουμε κάτι δημιουργικό, κάνοντας ουσιαστικά το χόμπυ μας, γνωρίζοντας περισσότερους ανθρώπους και περνώντας καλά" προφανώς δεν είναι καινούρια. Στον κλάδο της πληροφορικής συγκεκριμένα, υπάρχει σχεδόν από τότε που υπάρχουν και τα οικιακά Computers. Ένα από τα δημοφιλέστερα παραδείγματα τέτοιων "εκδηλώσεων" είναι οι συναντήσεις του περίφημου Homebrew Computer Club στο Σαν Φρανσίσκο στα μέσα της δεκαετίας του '70, απ' όπου προήλθαν και αρκετοί επιφανείς πρωτοπόροι της πληροφορικής, όπως οι ιδρυτές της Apple. Λειτουργώντας ουσιαστικά ως ένα φόρουμ πληροφορικής, οι χομπίστες ηλεκτρονικοί και τεχνολόγοι έδιναν ραντεβού για να γνωριστούν καλύτερα και να ανταλλάξουν γνώσεις, τεχνογνωσία αλλά και αυτοσχέδια κυκλώματα και ανταλλακτικά, σε μια εποχή που τα στάνταρς στην κατασκευή υπολογιστών ήταν λίγο-πολύ ανύπαρκτα και η ενασχόληση με κάτι τέτοιο αρκετά εξεζητημένη. Αυτός ήταν ίσως και ο λόγος που δεν ευδοκίμησε ιδιαίτερα η πρακτική των άτυπων "Hackathons", μιας και η ύπαρξη πολλών διαφορετικών προτύπων κατασκευής και η ασυμβατότητα μεταξύ τους δημιουργούσε αρκετά προβλήματα καθ' όλη τη δεκαετία του '80 και μέχρι τις αρχές του '90 που επικράτησαν τα πρότυπα κατασκευής της IBM και της Apple.
Ωστόσο, η λέξη "Hackathon" επινοήθηκε λίγο αργότερα, και συγκεκριμένα το 1999 όπου χρησιμοποιήθηκε τόσο από τους δημιουργούς του Λειτουργικού Συστήματος OpenBSD για ένα event ανάπτυξης λογισμικού κρυπτογράφησης, όσο και από την εταιρία Sun για το Συνέδριο "JavaOne" εκείνου του έτους, όπου οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να αναπτύξουν ένα πρόγραμμα για το Palm V (PDA της εποχής). Έκτοτε, η ιδέα των Hackathons διαδίδεται και εξελίσσεται σταθερά σε όλον τον πλανήτη, αριθμώντας πλέον χιλιάδες διοργανώσεις και εκατομμύρια συμμετεχόντων κάθε χρόνο. Έτσι και στην Ελλάδα, ιδίως τα τελευταία δύο χρόνια, παρατηρείται μια αύξηση των Hackathons από ποικίλλους φορείς (δημόσιους και ιδιωτικούς), συγκεντρώνοντας μεγάλο ενδιαφέρον και δημιουργώντας μεγάλες προσδοκίες για το πόσο μπορούν να αποτελέσουν μοχλό ανάπτυξης της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα της κρίσης (βέβαια, εδώ υπάρχει κι ένας μεγάλος αντίλογος, τον οποίο όμως θα αναλύσω διεξοδικά παρακάτω...).
Τα σύγχρονα Hackathons
Σήμερα, τα Hackathons κατά κανόνα προσελκύουν νεανικό κοινό, τελειόφοιτους ή και πρόσφατα απόφοιτους από σχολές ΤΠΕ που θέλουν να δικτυωθούν στο χώρο, να γνωρίσουν και να συνεργαστούν με συναδέλφους και ομοϊδεάτες, να μάθουν για νέες τεχνολογίες, να δουλέψουν ομαδικά, να έρθουν σε επαφή με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας και να εξοικειωθούν με τις απαιτήσεις της, να χτίσουν το portfolio τους και να δοκιμάσουν τις δυνατότητές τους κάνοντας αυτό που αγαπούν περισσότερο... γράφοντας κώδικα! Φυσικά, αν και δεν είναι κανόνας στα Hackathons, συνήθως έχουν διαγωνιστικό χαρακτήρα, με την καλύτερη ή τις καλύτερες ομάδες που θα παρουσιάσουν το "καλύτερο" πρόγραμμα στο τέλος της διοργάνωσης να κερδίζουν κάποιο έπαθλο. Το έπαθλο μπορεί να είναι χρηματικό ή και "ανταποδοτικό" - δεν είναι σπάνιο για κάποιους διοργανωτές να βοηθούν την ομάδα που κέρδισε να ιδρύσει μια startup εταιρία προκειμένου να προωθήσει αυτό που έφτιαξε ως προϊόν, ή να "απορροφάται" η εν λόγω ομάδα από μια ήδη υπάρχουσα εταιρία που επιθυμεί να χρηματοδοτήσει την ανάπτυξη του προϊόντος. Τρανταχτό παράδειγμα η εφαρμογή GroupMe, όπου αναπτύχθηκε στα πλαίσια ενός Hackathon στο TechCrunch Disrupt το 2010, για να εξαγοραστεί μόλις ένα χρόνο αργότερα από το Skype στην τιμή των 85 εκ. δολαρίων.
Η συμμετοχή σε Hackathons είναι πράγματι μια κουραστική διαδικασία, η οποία όμως προσφέρει μεγάλη εμπειρία και γνώσεις στους συμμετέχοντες. Δεν είναι λίγοι άλλωστε αυτοί που δηλώνουν "εθισμένοι" στα Hackathons, όχι απαραίτητα για το κυνήγι των βραβείων και των διακρίσεων (αν και πάντα είναι ένα καλό κίνητρο για να συμμετάσχουν), αλλά για το κλίμα του Hackathon καθεαυτό... μια κοινότητα ανθρώπων με τα ίδια ενδιαφέροντα που γνωρίζονται και συνεργάζονται για να κάνουν κάτι δημιουργικό, λειτουργώντας υπό την πίεση ενός deadline, καταναλώνοντας τεράστιες ποσότητες καφεϊνης και πίτσας και μην έχοντας συχνά την πολυτέλεια παρά για μόνο λίγα λεπτά ύπνου καθ' όλη τη διάρκεια του Hackathon. Όσο πιο κοντά φτάνουν στο στόχο τους, τόσο πιο πολύ αυξάνεται η ανδρεναλίνη, η αγωνία αλλά και ο ενθουσιασμός που απορρέει από την πορεία και τις επιδόσεις σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Ιδίως δε όταν υπάρχει και η προοπτική να βρει κάποιος συμμετέχων εργασία στο αντικείμενο του, η επιθυμία να δώσει τον καλύτερο εαυτό του είναι αδιαμφισβήτητα μεγάλη.
Τί να μη σ' αρέσει σε όλο αυτό;
Ο στόχος κάθε ανοιχτού και ανεξάρτητου (με την έννοια ότι δεν συνδέεται άμεσα με την ταυτότητα ή τα προϊόντα κάποιας εταιρίας) Hackathon εν γένει είναι (ή θα πρέπει να είναι) να βρίσκονται λύσεις σε μικρά ή μεγάλα προβλήματα ή προκλήσεις της κοινωνίας των πολιτών, ή αλλιώς της καθημερινότητας του κόσμου. Κανένα app δεν θα αλλάξει τον κόσμο, αλλά ο στόχος αξίζει να είναι ακριβώς αυτός. Συνεπώς, οι "καρποί" ενός Hackathon θα πρέπει να επιστρέφουν απ' ευθείας και εξ' ολοκλήρου στην κοινωνία, κατ' ελάχιστον με ό,τι συνεπάγεται αυτό σε όρους open source, open data, inclusive design κλπ.
Τί γίνεται όμως όταν αυτές τις λύσεις τις καρπώνονται οι εταιρίες πίσω από τη διοργάνωση των Hackathons; Αν δει κανείς τα θέματα και τους διοργανωτές των Hackathons στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, θα διαπιστώσει σχεδόν αμέσως ότι πίσω από τα μεγαλύτερα Hackathons βρίσκονται κερδοφόρες πολυεθνικές εταιρίες, όμιλοι επιχειρήσεων και οργανισμοί με τόσα κέρδη που θα μπορούσαν κάλλιστα να αναπτύξουν μόνοι τους τα ίδια προϊόντα και λύσεις, είτε αξιοποιώντας το υπάρχον ανθρώπινο δυναμικό τους (inhouse) είτε αναθέτοντας το σχεδιασμό και την ανάπτυξη τέτοιων λύσεων σε τρίτες επιχειρήσεις (outsourcing). Υπολογίζοντας όμως τις απαιτούμενες εργατοώρες, τις σχετικές δαπάνες και, εν τέλει, το συνολικό πιθανό κόστος ενός τέτοιου εγχειρήματος, καταλαβαίνει κανείς ότι ένα Hackathon συμφέρει πολύ περισσότερο, αφού το κόστος της διοργάνωσης είναι πολύ μικρό και το "ανθρώπινο δυναμικό" δωρεάν! Αντίστοιχα και ο σχεδιασμός των λύσεων και η υλοποίηση ενός "λειτουργικού παραδείγματος" (ή working prototype ή demo), που σε κάθε άλλη περίπτωση θα είχε και το μεγαλύτερο κόστος, στην περίπτωση των Hackathons είναι επίσης σχεδόν δωρεάν.
"Σχεδόν" γιατί φυσικά υπάρχουν και τα βραβεία που δίνονται στους πρώτους τρεις νικητές. Ας δούμε όμως μερικά παραδείγματα τέτοιων βραβείων:
- Τα βραβεία του Hackathon της Cosmote που διοργανώθηκε τον Μάιο του 2017, ήταν 5.000 ευρώ συνολικά στην πρώτη ομάδα, ένα κινητό μαζί με VR εξοπλισμό για τα μέλη της δεύτερης ομάδας καθώς και δωροεπιταγές αξίας 300 ευρώ στα μέλη της τρίτης ομάδας. Δηλαδή, ο όμιλος ΟΤΕ, που το 2016 είχε έναν κύκλο εργασιών 3,9 δισεκατομμύρια ευρώ και καθαρά κέρδη 230 εκατομμύρια, διοργάνωσε ένα Hackathon που πιθανότατα δεν ξεπέρασε καν τις 15-20.000 ευρώ σε κόστος, αλλά η αξία του από πλευράς ιδεών και υλοποιήσεων που θα μπορούσαν να αποτελέσουν εν δυνάμει προϊόντα του ομίλου, ήταν ανεκτίμητη.
- Τα βραβεία του Crowdhackathon #Ιnsurance που διεξήχθη τον Οκτώβριο του 2016 με θέμα την ανάπτυξη εφαρμογών (Minimum Viable Products – MVP) και την επιχειρησιακή καινοτομία στον τομέα της ασφάλισης δεν ξεπέρασαν τα 5.000 ευρώ συνολικά για τους τρεις πρώτους νικητές (συγκεκριμένα το πρώτο βραβείο ανερχόταν στα 2.000 ευρώ, το δεύτερο στα 1.500 ευρώ και το τρίτο στα 1.000 ευρώ). Ενδεικτικά, τα καθαρά κέρδη του κλάδου των ασφαλιστικών εταιριών το 2015 ξεπέρασαν τα 300 εκατομμύρια ευρώ. Το ίδιο έτος, ο κλάδος των ασφαλειών ανακηρύχθηκε δεύτερος κορυφαίος σε έσοδα στην Ελλάδα με βάση την Αποδοτικότητα Ιδίων Κεφαλαίων, με πρώτο -φυσικά- τον τομέα των Τραπεζών – Factoring.
- Μιλώντας για τράπεζες, σαφώς και ο τραπεζικός τομέας δεν θα μπορούσε να λείψει από αυτό το "πάρτυ" εκμετάλλευσης, με την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος να διοργανώνει ένα Hackathon τον Απρίλιο του 2016 και ένα δεύτερο τον Οκτώβριο του 2017, "στο πλαίσιο της ευρύτερης στρατηγικής της Τράπεζας για την ανάπτυξη συνεργασιών με νέες, καινοτόμες και δημιουργικές εταιρίες και ομάδες στο χώρο του fintech". Θα ήταν προκλητικό άλλωστε να μη δώσουν και ένα τέτοιο κίνητρο στους συμμετέχοντες, δεδομένου ότι και σ' αυτές τις περιπτώσεις η αξία των τριών βραβείων δεν ξεπέρασαν τις 10.000 ευρώ. Το να αντιπαραβάλουμε αυτό το ποσό με τα κέρδη της ΕΤΕ αλλά και με τα πιθανά κέρδη από τη μετατροπή των εφαρμογών που θα προκύψουν σε τραπεζικά προϊόντα, θεωρώ πως θα ήταν προσβλητικά υποκριτικό.
Στα πλαίσια του σχεδιασμού της στρατηγικής μιας εταιρίας, είναι καταφανές ότι η πρώτη προτεραιότητα θα είναι εξ' ορισμού η μεγιστοποίηση των κερδών με την ελαχιστοποίηση του κόστους. Και δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς ένα Hackathon μπορεί να ταιριάξει "γάντι" σε αυτόν τον ορισμό. Το ίδιο εύκολο όμως είναι να συμπεράνεις από τα παραπάνω και το ποιά Hackathons αποσκοπούν στην εκμετάλλευση και στο "καπέλωμα" των ιδεών και των συμμετεχόντων, ακόμα κι αν η πρόφαση είναι η "καινοτομία" και η "επιχειρηματικότητα". Ακόμα κι αν το "τυράκι" είναι μια πιθανή μελλοντική εργασία για τον συμμετέχοντα. Η τεχνογνωσία, το ταλέντο και η ικανότητα ενός ανθρώπου να σχεδιάζει και να υλοποιεί καινοτόμες ιδέες δεν είναι απλό πράγμα και σίγουρα δεν χαρακτηρίζει τον καθένα. Συνεπώς, οφείλει να αξιοποιείται στο μέγιστο από την κοινωνία και να αμοίβεται αδρά από τις επιχειρήσεις. Αντίστοιχα και από τη μεριά του κάθε συμμετέχοντος, τα κριτήρια συμμετοχής σε ένα Hackathon δεν θα 'πρεπε να εξαντλούνται στην "πρό(σ)κληση" ενός εξαντλητικού πλην ιδιαίτερα δημιουργικού διημέρου όπου θα έχει την ευκαιρία να συνεργαστεί με κόσμο, να γνωρίσει νέες τεχνολογίες, να δοκιμάσει τις δυνάμεις του, κλπ κλπ κλπ.
Ως εν δυνάμει συμμετέχων (ή ακόμα και ως απλός επισκέπτης) σε Hackathons, ένα καίριο κριτήριο συμμετοχής που θα 'πρεπε να έχεις είναι το ποιός το διοργανώνει και για ποιόν λόγο. Αν θεωρείς πως οι στόχοι του Hackathon είναι ευγενείς και πως η υπεραξία της εργασίας σου (γιατί περί εργασίας πρόκειται στην ουσία και καλό είναι να μην το ξεχνάς αυτό) θα λειτουργήσει με όσο το δυνατόν πιο ευθύ και άμεσο τρόπο προς όφελος της κοινωνίας, τότε όχι μόνο αξίζει να πας αλλά σου αξίζουν και εκ των πρωτέρων συγχαρητήρια για τη συμμετοχή, μιας και καλώς ή κακώς η ωφέλεια του κοινωνικού συνόλου φαίνεται συχνά να αποτελεί την τελευταία προτεραιότητα των περισσότερων επαγγελματιών. Αν, από την άλλη, θεωρήσεις πως η υπεραξία της εργασίας σου είναι πιθανό να αποφέρει περισσότερο κέρδος στη διοργανώτρια εταιρία παρά στην κοινωνία, τότε δεν χρειάζεται να στηρίξεις και να διαιωνίσεις αυτή τη νοοτροπία εκμετάλλευσης. Απλά, μην πας.
